Onkruid herkennen en verwijderen
Onkruid is vervelend, maar onvermijdelijk voor tuiniers. Door onkruid correct te herkennen, kan je het al vroeg aanpakken.
01.12.2021
Onkruid identificeren: wat is onkruid?
Je hebt misschien wel eens gehoord dat onkruid gewoon een plant is die op de verkeerde plaats groeit – en dat klopt ook. Er bestaat geen strikte definitie van wat onkruid is, en veel planten die we als onkruid bestempelen, fungeren in andere contexten als waardevolle wilde kruiden of indicatorplanten. Het is dus de moeite waard om de planten correct te identificeren, mocht je een verrassend voordeel ontdekken dat de indringer in je tuin heeft.
Voor hobbytuiniers betekent de term 'onkruid' ongewenste planten die in de tuin of het gazon groeien. Het zijn wilde planten die over het algemeen zeer veerkrachtig zijn en zich snel vermeerderen. De meest bekende onkruiden zijn ook erg goed bestand tegen extreem warme of koude weersomstandigheden en daarom lijkt het vaak onmogelijk om ze volledig te verdelgen. Veel onkruiden verspreiden zich via zaden, uitlopers en stolonen. Sommige onkruidzaden kunnen tientallen jaren in de grond overleven en ontkiemen zeer snel én massaal als de grond wordt verstoord door bijvoorbeeld spitten of graven.
Onkruid kan zich op twee manieren verspreiden: door middel van de wortels of de zaden. Als je identificeert met welk soort onkruid je te maken hebt, kan je uitzoeken hoe het zich vermeerdert en hoe je het dus het best uitroeit.
Wortelonkruid
De krachtige wortels van dit type onkruid kunnen zich door het bed of door het gazon verspreiden. Voetpaden en zelfs omheiningen houden ze niet tegen: hun wortelstokken zijn soms vele meters lang en kunnen door de hele tuin kronkelen. Er zijn ook wortelonkruiden die niet woekeren maar die lastig te verwijderen zijn omdat ze een lange penwortel hebben. Blijft er een stukje wortel in de grond achter dan ontwikkelt zich hieruit een nieuwe plant.
Het is belangrijk om wortelonkruiden te herkennen om ze op de juiste manier aan te pakken. Ze versnipperen of tot kleine stukken maaien haalt niets uit en zal het probleem waarschijnlijk alleen maar verergeren door nog veel meer plaatsen te creëren waar de planten kunnen beginnen groeien. De enige manier om deze onkruiden uit te roeien, is door ze voorzichtig met wortel en al uit de aarde te graven, idealiter in één stuk. Deze manier van wieden is arbeidsintensief, maar loont op lange termijn.
Zaadonkruid
Dit type onkruid produceert grote hoeveelheden zaad, waardoor het zich snel en op grote schaal kan voortplanten. De paardenbloem is een klassiek voorbeeld van een onkruid dat zich op deze manier verspreidt: wanneer de bloem uitgebloeid is wordt het een vruchtpluis, waarna de typische zaden efficiënt door de wind worden verspreid.
Andere veelvoorkomende onkruiden die zaden produceren, zijn bijvoorbeeld kaal knopkruid, vogelmuur en stinkende gouwe. Deze planten kunnen zich meestal jaarlijks over grote afstanden voortplanten en het genetische materiaal kan jaren of zelfs tientallen jaren in de bodem overleven, voordat het opnieuw ontkiemt wanneer de grond wordt omgegraven. Daarom komt onkruid vaak voor in pas gemaakte bedden of nieuwe gazons.
De beste langetermijnaanpak om deze onkruiden te verdelgen, is door ze te verzwakken door herhaaldelijk hakken en snoeien. Het belangrijkste is om ze aan te pakken voordat ze bloeien, of ten minste voordat de bloemen uitgebloeid zijn, omdat ze dan geen kans hebben om zaden te produceren om zich voort te planten. Zo kunnen ze op lange termijn uit je tuin verdwijnen. Vergeet niet dat sommige zaadonkruiden, waaronder paardenbloemen, ook sterke wortels hebben en dat ze weer omhoog kunnen schieten uit een stukje wortel dat achterblijft in de grond. Bij deze onkruiden moet je voor een langetermijnoplossing ook de wortels aanpakken.
Waarom moet ik onkruid verwijderen?
Door hun veerkracht en de snelheid waarmee ze zich kunnen verspreiden, duurt het niet lang vooraleer onkruiden concurreren met je gekweekte planten en voedselgewassen, die door de onkruiden worden beroofd van water, voedingsstoffen en licht. Terwijl vaste planten, struiken en sierplanten groeien op zorgvuldig uitgekozen plaatsen onder gunstige omstandigheden, schieten onkruiden omhoog waar ze maar willen. De soorten die je hebt gekozen zijn afhankelijk van de juiste zorg en omgeving om te gedijen, maar onkruid is een stuk minder kieskeurig en kan zich gemakkelijker verspreiden. Ze groeien ook sneller en zijn veerkrachtiger. Het herkennen van onkruid is dus de eerste stap om het evenwicht in je tuin te herstellen en als je het onkruid al vroeg aanpakt, kun je het binnen de perken houden. Bovendien is het dan niet nodig om onkruidverdelgers en herbiciden te gebruiken.
Onkruid herkennen en aanpakken
Hoe nauwkeuriger je de onkruiden in je gazon en tuinbedden identificeert, hoe gerichter je aanpak kan zijn. We hebben een aantal van de meest voorkomende onkruidsoorten opgesomd, samen met de manieren waarop je ze het beste kan bestrijden.
Akkerwinde (Convolvulus arvensis)
Soort verspreiding: Wortels
Kenmerken: Klimt op andere planten door zich eromheen te draaien. Een zeer agressieve plant ondanks de mooie bloemen.
Schade: Belemmert de groei van andere planten en overgroeit ze.
Aanpak: Gebruik een hak om eventuele scheuten boven de grond af te snijden of trek ze met de hand omhoog. Het vergt veel geduld om dit onkruid op lange termijn aan te pakken, omdat de dunne en lange wortelstokken moeilijk uit de grond te verwijderen zijn. Als je het onkruid echter herhaaldelijk verwijdert tijdens het tuinseizoen, verzwak je continu de diepe wortels en put je uiteindelijk de reserves van het onkruid uit. Aangezien akkerwinde zich over het algemeen niet bovengronds verspreidt, kan het zeker worden getolereerd op afgelegen plaatsen.
Voordeel: Geen voordeel
Brandnetel (Urtica urens en Urtica dioica)
Soort verspreiding: Wortels
Kenmerken: Er zijn twee soorten brandnetels: de kleine brandnetel (Urtica urens) en de grote brandnetel (Urtica dioica). Beide soorten veroorzaken een onaangenaam prikkend gevoel bij contact met de huid
Schade: Snelle vermeerdering via wortels en zaden.
Aanpak: Kan met een bosmaaier worden afgesneden. Gebruik daarna een tuinvork om de aarde los te maken en trek de wortels uit de grond zodat het onkruid niet kan terugkomen. Vergeet niet dat alle brandnetelgroei binnen ongeveer één vierkante meter afkomstig is van dezelfde plant.
Voordeel: Vloeibare brandnetelmest (ook wel gier genoemd) is ideaal voor het versterken van gewassen en het bestrijden van ongedierte zoals de groene vleesvlieg. Brandnetels zijn ook een belangrijk habitat voor sommige vlindersoorten, aangezien de rupsen van de atalanta, de dagpauwoog en de kleine vos zich uitsluitend voeden met brandnetels.
Kaal knopkruid (Galinsoga parviflora)
Soort verspreiding: Zaden
Kenmerken: Een eenjarig onkruid, ook wel klein knopkruid genoemd, dat de voorkeur geeft aan zonnige plekken. Produceert wit-met-gele bloemen en grote hoeveelheden zaden. Sterft af bij de eerste vorst.
Schade: Verspreidt zich extreem snel en kan het volgende jaar ontkiemen. Concurreert met andere planten voor licht, water en voedingsstoffen.
Aanpak: Verwijder door regelmatig te harken of wieden, idealiter wanneer het onkruid nog jong is, zodat het niet kan bloeien en zaden produceren.
Voordeel: Geen voordeel
Zevenblad (Aegopodium podagraria)
Soort verspreiding: Wortels en zaden
Kenmerken: Hardnekkig meerjarig onkruid dat veel zaden produceert en wortels heeft die kunnen regenereren. Groeit tot 80 cm hoog. Verspreidt zich snel en mag niet worden gecomposteerd met zaden of wortels, omdat deze anders in de compost kiemen of weer uitlopen. Crèmewitte bloemen in schermen.
Schade: Berooft andere planten van voedingsstoffen en ruimte.
Aanpak: Trek het onkruid met een spitvork uit de grond om het te verwijderen. Hardnekkig onkruid.
Voordeel: Geen voordeel
Kruipende boterbloem (Ranunculus repens)
Soort verspreiding: Wortels
Kenmerken: De boterbloem bloeit op vochtige weiden en aan de rand van water. In droge omstandigheden kunnen de gele bloemen zaden vormen, maar de meeste verspreiding gebeurt door ondergrondse uitlopers. Boterbloemen gedijen in zure grond.
Schade: Verspreidt zich extreem wijd en berooft andere planten van ruimte. Kan bijzonder problematisch zijn voor gazons, omdat het de groei van gras onderdrukt.
Aanpak: Aangezien boterbloemen houden van zure grond, kan je het gras versterken en het onkruid verzwakken door kalk te verspreiden om de pH-waarde te veranderen. Regelmatig maaien, vooral tijdens de bloeiperiode, voorkomt ook zaadvorming. Graven is de meest effectieve langetermijnaanpak. Het uittrekken van wortels is het beste, maar omdat ze lang reiken, kan dit moeilijk zijn en ook gaten in het gazon veroorzaken.
Voordeel: Boterbloemen kunnen in kleine hoeveelheden worden getolereerd als gast in de tuin, omdat de gele bloemen een mooie aanvulling zijn.
Herderstasje (Capsella bursa-pastoris)
Soort verspreiding: Zaden
Kenmerken: Produceert rozetvormige blaadjes en zeer kleine bloemen. De zaden kunnen gedurende lange perioden overleven en blijven tot 30 jaar kiemkrachtig.
Schade: Concurreert met andere vegetatie (inclusief gras) voor voedingsstoffen. Draagt de ziekteverwekkende knolvoet over die de wortels van andere planten aantast en beschadigt.
Aanpak: Verwijder het herderstasje en vernietig het voordat de zaden rijp worden.
Voordeel: Geen voordeel
Paardenbloem (Taraxacum officinale)
Soort verspreiding: Zaden
Kenmerken: Gele bloemen die rijpen tot de bekende vruchtpluis. Zaden kunnen tot 10 jaar kiemkrachtig blijven.
Schade: Zaden verspreiden zich zeer snel en ver dankzij de wind. Regenereert ook gemakkelijk via de sterke penwortel.
Aanpak: Maai het gazon, trek de plant uit de grond en gooi deze weg voordat de bloemen zaad gaan vormen.
Voordeel: Een bekend wild kruid, volledig eetbaar.
Kweekgras (Elymus repens)
Soort verspreiding: Wortels
Kenmerken: Sterk meerjarig onkruid. Wortelstokken kunnen wel 10 centimeter diep in de grond zitten. Heeft veel licht nodig.
Schade: Onderdrukt andere vegetatie en grassen en beschadigt gazons. Komt ook voor in bedden van vaste planten.
Aanpak: Er zijn verschillende manieren om kweekgras aan te pakken, afhankelijk van de plaats. Je kan de aangetaste gebieden bedekken met karton, zodat de naar licht hunkerende wortelstokken uithongeren. Deze methode neemt enige tijd in beslag en is dus het meest geschikt voor tuindelen waar je dat seizoen geen plannen voor hebt. Het onkruid met de hand verwijderen is zeer arbeidsintensief, maar vaak wel succesvol. Een andere methode is het planten van aardappelen in aangetaste bedden. Hun dichte bladeren pakken dan al gauw licht af van de wortelstokken.
Voordeel: Een pioniersplant, een hardnekkige soort die kan groeien op schrale grond en in barre omgevingen waar de meeste vegetatie niet kan overleven.
Vogelmuur (Stellaria media)
Soort verspreiding: Zaden
Kenmerken: Bloeit bijna het hele jaar door en heeft zeer kleine, witte bloemen. Eenjarige, kruidachtige plant. Wanneer de plant uit de grond wordt getrokken, breken er makkelijk stukjes wortel af, die opnieuw uitlopen waardoor de plant al snel weer terug is.
Schade: Veroorzaakt niet veel schade, maar verbruikt veel voedingsstoffen en kan kleinere vegetatie verstikken.
Aanpak: Je kan de ondiepe wortels gemakkelijk met de plant uit de grond trekken, maar er blijven makkelijk stukjes achter. Als preventieve maatregel moeten gazons en tuinbedden na verwijdering altijd snel opnieuw worden beplant en gemulcht. Aangezien vogelmuur de voorkeur geeft aan grond met weinig voedingsstoffen, kan bemesting ook helpen.
Voordeel: Als pioniersplant beschermt het barre gebieden tegen erosie.
Heermoes (Equisetum arvense)
Soort verspreiding: Wortels
Kenmerken: Heermoes houdt van vochtige, compacte kleigrond en een tamelijk zure omgeving.
Schade: Verstikt andere planten en is moeilijk te wieden.
Aanpak: Het verbeteren van de bodem is de eerste stap, omdat heermoes doorgaans houdt van slechte omstandigheden en vooral gedijt in compacte grond. Door de verluchting te verbeteren en een te natte grond te voorkomen, kan het onkruid zich niet verspreiden. Snoei de plant herhaaldelijk terug en voeg zand en compost toe om de grondkwaliteit geleidelijk te verbeteren en de grond losser te maken.
Voordeel: Bevat veel silica en kan worden gebruikt als remedie tegen schimmelziekten.
Onkruid weggooien en verdelgen
Er zijn een aantal manieren om onkruid te verwijderen. Als de plant al is uitgebloeid en zaad heeft gevormd, mag je deze niet composteren, omdat de zaden de compostering meestal overleven en vervolgens opnieuw kunnen kiemen wanneer de compost over de tuin wordt verspreid.
Bovendien moet je onkruidwortels altijd zorgvuldig composteren. Bepaal eerst welke onkruiden zich via wortels verspreiden en doe die wortels niet op je composthoop. Je kan ze weggooien in je groenafvalbak en meegeven aan de ophaaldienst. Bij andere onkruiden moet je eerst de wortels in stukjes hakken vooraleer je ze composteert, anders voeg je misschien een levensvatbare plant aan je composthoop toe. Bloeiend onkruid kan ook zaad produceren dat kan kiemen, dus composteer alleen jong onkruid dat nog niet in bloei heeft gestaan.
Met dit alles in het achterhoofd is onkruid composteren het beste wat je kan doen, omdat het dan wordt afgebroken tot waardevolle voedingsstoffen die zeker nog van pas zullen komen.
De beste manier om grote hoeveelheden onkruid weg te gooien die niet kunnen worden gecomposteerd, is door ze naar de juiste afvalverwerking te brengen, bijvoorbeeld naar een recyclingcentrum of een milieupark in de buurt. Kleinere hoeveelheden onkruid kan je bij je groenafval gooien. Dit geldt ook voor zaadonkruiden en wortels, omdat ze hierdoor niet meer in je tuin zullen ontkiemen of uitlopen.
Bijvriendelijke weiden: waar onkruid nuttig is
Hoe vervelend we onkruiden ook vinden, vergeet niet dat bijen en andere diertjes genieten van de welkome afwisseling die ze bieden. De bloemen van vele soorten onkruid zijn een goede bron van nectar voor hen, dus overweeg een deel van het onkruid op een bepaalde plek te laten staan.
Samenvatting: onkruid herkennen en verwijderen
- Onkruid is een plant die zich snel verspreidt en ongewenst is in het gazon of in de tuin.
- Over het algemeen wordt onkruid onderverdeeld in soorten die worden verspreid door zaden en door wortelmateriaal.
- Zaadonkruid moet in een vroeg stadium worden verwijderd, voordat het zaden kan produceren.
- Wortelonkruid kan zich over een groot gebied verspreiden door hun wortelstokken: er kan een volledige plant groeien uit kleine stukjes wortel. De meest effectieve manier om wortelonkruid aan te pakken is door alle wortels uit de grond te verwijderen.
- Hoe nauwkeuriger je het type onkruid kan identificeren, hoe doelgerichter je aanpak kan zijn. Onderscheid maken tussen wortel- en zaadonkruid is een goede manier om onkruid effectief te kunnen bestrijden en is een noodzakelijke aanpak op lange termijn.
- Deponeer wortelonkruid en onkruid dat in zaad is geschoten niet op je composthoop maar in de groencontainer. Breng grotere hoeveelheden naar een geschikt recyclingcentrum of milieustraat.
